Realizacja wielu umów handlowych została lub, wskutek zakłócenia łańcucha dostaw oraz wytwarzania, może zostać znacząco utrudniona w związku z panującą epidemią koronawirusa.

Jak w tej trudnej dla wszystkich sytuacji mogą ratować swoją pozycję przedsiębiorcy?

1. W pierwszej kolejności należy podjąć próbę ugodowej negocjacji warunków umowy z kontrahentem.

Szerokie możliwości negocjacji co do problematycznych umów oferują przepisy o możliwości „odnowienia” zobowiązania (art. 506 Kodeksu cywilnego [dalej jako: „k.c.”]) czy odroczenia zobowiązania w czasie (art. 501 k.c.). Przykłady te pokazują, że prawo cywilne zapewnia szerokie możliwości wyjścia z sytuacji wywołanej pandemią.

Podczas negocjacji należy podkreślić, że wierzyciel ma kodeksowy obowiązek współdziałania ze stroną zobowiązaną. Obowiązek ten wynika z reguły lojalności kontraktowej i jest powiązany z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

2. Jeżeli renegocjacja warunków umowy nie powiodła się można rozważyć wystąpienie do sądu z powództwem w oparciu o klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków (rebus sic stantibus).

Sąd rozpatrując w takiej sytuacji sprawę może zmienić sposób wykonania umowy lub wysokość świadczeń, a nawet orzec o rozwiązaniu umowy.

Zgodnie z art. 357¹ § 1 k.c., w przypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia może stać się połączone z nadmiernymi trudnościami albo grozić jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może – po rozważeniu interesów stron i zgodnie z zasadami współżycia społecznego – oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.

Warunkiem zastosowania przez sąd klauzuli rebus sic stantibus jest więc zaistnienie czterech przesłanek:

1. nadzwyczajnej zmiany stosunków;
2. nadmiernej trudności w spełnieniu świadczenia lub groźby straty dla jednej ze stron;
3. związku przyczynowego pomiędzy zmianą stosunków a utrudnieniami w wykonaniu zobowiązania lub groźbą straty;
4. nieprzewidzenie przez strony przy zawieraniu umowy wpływu zmiany stosunków na wykonanie zobowiązania.

Epidemia spowodowana COVID-19 zapewne będzie często spełniała przesłanki „nadzwyczajnej zmiany stosunków” i warto przeanalizować swoją sytuację pod kątem omawianej instytucji.